Zapalenie dziąseł u pacjentów leczonych stałymi aparatami ortodontycznymi

Leczenie ortodontyczne z użyciem stałych aparatów wiąże się z szeregiem korzyści estetycznych i funkcjonalnych, jednak niesie ze sobą również określone ryzyko powikłań periodontologicznych. Jednym z najczęstszych problemów obserwowanych w tej grupie pacjentów jest zapalenie dziąseł – stan zapalny o podłożu bakteryjnym, który w przypadku braku odpowiedniego postępowania może prowadzić do głębszych uszkodzeń tkanek przyzębia. W tym artykule omawiamy najważniejsze aspekty kliniczne, etiologiczne oraz terapeutyczne zapalenia dziąseł u pacjentów z aparatami stałymi.

W temacie ortodoncji warto zapoznać się również z naszymi poprzednimi publikacjami:

• Profilaktyka próchnicy podczas leczenia ortodontycznego.
• Aparat retencyjny stały – klucz do trwałych efektów leczenia ortodontycznego.

Z tego artykułu dowiesz się:

1. Dlaczego podczas noszenia aparatu ortodontycznego dochodzi do zapalenia dziąseł?
2. Jak rozwija się zapalenie dziąseł u osób z aparatem stałym?
3. Jak rozpoznać zapalenie dziąseł przy leczeniu ortodontycznym?
4. Co może się stać, jeśli nie leczy się zapalenia dziąseł przy aparacie?
5. Jak skutecznie leczyć zapalenie dziąseł u pacjentów ortodontycznych?

Jakie są przyczyny zapalenia dziąseł w trakcie leczenia ortodontycznego?

U pacjentów noszących aparaty stałe, zapalenie dziąseł występuje z wyraźnie większą częstością niż w populacji ogólnej. Główna przyczyna to utrudniona higiena jamy ustnej wynikająca z obecności zamków, łuków oraz ligatur, które sprzyjają akumulacji płytki nazębnej. Zmiana topografii powierzchni zębowych sprawia, że standardowe metody oczyszczania stają się niewystarczające.

Kluczową rolę odgrywa biofilm bakteryjny, którego rozwój jest szczególnie nasilony w miejscach trudno dostępnych – przy brzegu dziąsłowym, wokół zamków czy pod drutem łuku. Utrzymujący się stan niedostatecznej higieny skutkuje przewlekłą odpowiedzią zapalną ze strony dziąseł, która – mimo że odwracalna w początkowym stadium – może prowadzić do poważniejszych konsekwencji.

Innymi czynnikami przyczyniającymi się do rozwoju zapalenia dziąseł są:

• nadmierna siła ortodontyczna i miejscowy ucisk tkanek miękkich,
• reakcje alergiczne na materiały ortodontyczne (np. nikiel),
• zmiany hormonalne (szczególnie u pacjentek w wieku dojrzewania),
• współistniejące choroby ogólnoustrojowe wpływające na odpowiedź immunologiczną.

Jak przebiega etiopatogeneza zapalenia dziąseł u pacjentów z aparatami stałymi?

Zapalenie dziąseł rozwija się na skutek złożonej interakcji pomiędzy mikroflorą jamy ustnej a odpowiedzią immunologiczną gospodarza. W przebiegu leczenia ortodontycznego, zmienione warunki środowiskowe w obrębie jamy ustnej sprzyjają selekcji specyficznych gatunków bakterii – dominują m.in. Prevotella intermedia, Fusobacterium nucleatum oraz Actinomyces spp.

W odpowiedzi na obecność patogenów dochodzi do aktywacji mechanizmów obronnych – uwalniane są cytokiny prozapalne (IL-1β, TNF-α), zwiększa się przepuszczalność naczyń włosowatych i migracja neutrofili do miejsca infekcji. Dochodzi do powstania obrzęku, zaczerwienienia i krwawienia dziąseł.

W przypadku pacjentów ortodontycznych, kluczowy wpływ ma także mechaniczne drażnienie tkanek przez elementy aparatu – często obserwuje się mikrourazy dziąseł w obrębie zamków lub drutów. Powtarzający się uraz może prowadzić do przewlekłego charakteru zapalenia.

Jakie są objawy zapalenia dziąseł u pacjentów ortodontycznych?

Zapalenie dziąseł objawia się klasycznymi cechami stanu zapalnego:

• zaczerwienieniem i obrzękiem brodawek międzyzębowych,
• krwawieniem samoistnym lub podczas szczotkowania,
• nadwrażliwością na dotyk i zmianę temperatury,
• nieprzyjemnym zapachem z ust (halitoza),
• w niektórych przypadkach – rozrostem dziąseł (hiperplazją).

Warto zaznaczyć, że u pacjentów leczonych ortodontycznie objawy mogą być maskowane przez obecność aparatu – przykładowo, krwawienie może być przypisywane urazowi mechanicznemu, a nie procesowi zapalnemu. Dlatego szczególną rolę odgrywa regularne monitorowanie stanu tkanek miękkich przez personel medyczny.

Jakie powikłania niesie za sobą nieleczone zapalenie dziąseł?

Jeśli stan zapalny nie zostanie w porę rozpoznany i wyeliminowany, może dojść do progresji choroby i uszkodzenia głębszych struktur przyzębia. Wśród najczęstszych powikłań wyróżnia się:

• przewlekłe zapalenie przyzębia, prowadzące do utraty przyczepu łącznotkankowego i kości wyrostka zębodołowego,
• recesje dziąsłowe, które wpływają negatywnie na estetykę uśmiechu i stabilność ortodontyczną,
• utrudniony przebieg leczenia ortodontycznego, w tym spowolnienie ruchu zębów i konieczność wydłużenia terapii,
• większe ryzyko nawrotu wady zgryzu po zakończeniu leczenia,
• w rzadkich przypadkach – rozrost zapalny dziąseł wymagający zabiegu chirurgicznego.

Jak wygląda skuteczne postępowanie terapeutyczne?

Leczenie zapalenia dziąseł u pacjentów ortodontycznych powinno mieć charakter interdyscyplinarny, łącząc działania ortodonty, periodontologa oraz higienistki stomatologicznej.

Profilaktyka i higiena:

Podstawą postępowania jest modyfikacja technik higieny jamy ustnej. Pacjent powinien być przeszkolony w zakresie:

• stosowania szczoteczek ortodontycznych o odpowiednim włosiu, takich jak szczoteczki jednopęczkowe marki GUM. 
• używania irygatorów i nici superfloss wyposazonych w gąbczastą strukturę ułatwiająca czyszczenie małych elementów aparatu. Dobrym przykładem wspomnianych nici dentystycznych jest produkt OralB Superfloss.  
• płukanek antyseptycznych (np. na bazie chlorheksydyny lub olejków eterycznych). Polecanym produktem ortodontycznym do płukania jamy ustnej jest płyn VITIS Orthodontics, który doskonale nadaje się do codziennej higieny jamy ustnej dla osób noszących aparat ortodontyczny.

Regularne wizyty kontrolne powinny obejmować profesjonalne oczyszczanie zębów z biofilmu i kamienia nazębnego oraz ocenę stanu przyzębia.

Leczenie miejscowe i ogólne:

W przypadkach o nasilonym przebiegu wskazane może być zastosowanie:

• preparatów przeciwzapalnych miejscowo (żele z chlorheksydyną, preparaty z aloesem, kwasem hialuronowym),
• miejscowych antybiotyków (np. minocyklina w postaci żelu w kieszonkach),
• tymczasowego odciążenia tkanek (zmiana typu ligatur, repozycja łuku).

W przypadku rozrostu dziąseł może być konieczna korekta chirurgiczna – gingiwoplastyka lub gingiwektomia.

Zapalenie dziąseł u pacjentów ortodontycznych - podsumowanie

Zapalenie dziąseł u pacjentów leczonych aparatami stałymi jest zjawiskiem częstym, ale możliwym do kontrolowania, o ile zachowana zostanie czujność diagnostyczna i odpowiednie standardy opieki. Kluczową rolę odgrywa edukacja pacjenta, indywidualizacja planu higieny oraz współpraca interdyscyplinarna. Wczesne wykrycie stanu zapalnego nie tylko zapobiega poważnym powikłaniom periodontologicznym, ale także pozwala na efektywną i bezpieczną realizację leczenia ortodontycznego.