Mycie, dezynfekcja i sterylizacja narzędzi stomatologicznych

Prawidłowe procedury higieniczne znacząco poprawiają dobre funkcjonowanie i organizację gabinetów oraz pracowni stomatologicznych, w których świadczone są usługi medyczne o różnym stopniu inwazyjności. Podczas wszystkich zabiegów diagnostycznych, leczniczych czy pielęgnacyjnych istnieje ryzyko wystąpienia zdarzeń niepożądanych oraz niebezpiecznych dla zdrowia zarówno pacjenta, jak i personelu medycznego. Dlatego też niezwykle istotne jest spełnianie wymogów sanitarnych dla gabinetów stomatologicznych w celu zmniejszenia ryzyka zdarzeń występujących w trakcie lub w wyniku leczenia, niezwiązanych z naturalnym przebiegiem choroby lub stanem zdrowia pacjentów.  Jakie wymogi powinien spełniać gabinet stomatologiczny i jakich procedur należy przestrzegać, świadcząc w nim usługi? Oraz jak klasyfikuje się narzędzia i sprzęt stomatologiczny, który poddajemy sterylizacji?

Aby zapewnić swoim pacjentom najwyższy poziom opieki i bezpieczeństwa, koniecznie przeczytaj także o "Standardach w gabinecie stomatologicznym" oraz dowiedz się więcej na temat "Bezpieczeństwa w gabinecie stomatologicznym - zapewnij je swoim pacjentom". Te artykuły dostarczą Ci niezbędnych informacji, jak utrzymać wysokie standardy i stworzyć środowisko, które buduje zaufanie i zadowolenie każdego pacjenta.

Z tego artykułu dowiesz się:

• Dlaczego dezynfekcja, mycie i sterylizacja narzędzi stomatologicznych są kluczowe dla bezpieczeństwa pacjentów i personelu.
• Jakie są główne przyczyny konieczności przeprowadzania procesów dekontaminacji w gabinecie stomatologicznym.
• Jakie procedury należy stosować podczas dezynfekcji narzędzi stomatologicznych, aby skutecznie eliminować patogeny.
• Jak prawidłowo dokumentować procesy dekontaminacyjne, aby zapewnić wysoki standard higieny i bezpieczeństwa.
• Jakie są metody sterylizacji narzędzi stomatologicznych i jakie znaczenie ma kontrola ich skuteczności.
• Jak klasyfikacja Spaulding’a pomaga w określeniu ryzyka i wyborze odpowiednich metod dekontaminacji dla różnych typów narzędzi stomatologicznych.
• Jakie są zalecane procedury higieniczne i środki ochrony osobistej w celu minimalizowania ryzyka zakażenia w gabinecie stomatologicznym.

Istota procesu dekontaminacji – główne przyczyny

Wszystkie narzędzia, które powodują naruszenie ciągłości tkanek, muszą przejść wszystkie etapy dekontaminacji, czyli: dezynfekcję, mycie i sterylizację, co zostało zdefiniowane przez ustawę o zwalczaniu i zapobieganiu chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U. z 2018 r. poz. 151 ze zm.) Pacjenci oraz personel gabinetu są narażeni na możliwość zakażenia się podczas zabiegu. Są to najczęściej infekcje bakteryjne, wirusowe i inne związanie z naruszeniem ciągłości tkanek przy zabiegach wykonywanych przez lekarzy stomatologów, natomiast głównymi zagrożeniami dla personelu jest kontakt z aerozolem, który powstaje w wyniku prac przy użyciu narzędzi obrotowych oraz zakłucie skażonymi narzędziami stomatologicznymi. Pacjenci mogą ulec zakażeniu poprzez bezpośredni kontakt z personelem lub z nieprawidłowo wysterylizowanymi narzędziami. Dodatkowo należy brać pod uwagę odpowiednie przygotowanie gabinetu oraz dobór odpowiedniej odzieży ochronnej, zwłaszcza w czasie pandemii. W gabinetach panuje wówczas zaostrzony reżim sanitarny związany z minimalizowaniem ryzyka zakażenia, np. wirusem SARS-CoV-2. 

Dezynfekcja – jak przygotować i dbać o narzędzia stomatologiczne?

Dezynfekcja jest to proces ukierunkowany na unieszkodliwienie i eliminację patogenów oraz drobnoustrojów gromadzących się na narzędziach stomatologicznych. Polega na usunięciu lub osłabieniu bakterii do poziomu bezpiecznego dla zdrowia i życia człowieka. Przed właściwą dezynfekcją przeprowadza się również sanityzację, czyli oczyszczenie narzędzi z widocznych zabrudzeń. Po wykonanym zabiegu narzędzia należy umieścić w wanience lub pojemniku przeznaczonym do dezynfekcji narzędzi wypełnionym wodnym roztworem płynów dezynfekujących, a następnie umyć w ciepłej wodzie za pomocą plastikowej szczoteczki. Należy usunąć całą krew, tkanki, osady i płyny. Po umyciu i płukaniu narzędzia dokładnie wysuszyć. Dezynfekcję przeprowadza się przy użyciu odpowiednich preparatów dezynfekcyjnych, najlepiej zawierających dodatkowo środki powstrzymujące korozję. Wskazane do użycia są preparaty o szerokim spektrum działania o właściwościach myjących oraz długim okresie aktywności czego przykładem jest koncentrat PrimaDent Protect w formie płynnej lub w proszku PrimaDent Protect Powder. Kolejnym przykładem jest PrimaDent Drill, gotowy do użycia preparat do mycia dezynfekcji, konserwacji i ochrony przed korozją narzędzi obrotowych. 

Dokumentacja procedur procesów dekontaminacyjnych w gabinecie stomatologicznym

Prawidłowe prowadzenie i dokumentowanie procesów dekontaminacji w gabinecie stomatologicznym jest istotnym elementem profilaktyki zakażeń, dlatego też zaczyna się jeszcze w miejscu przeprowadzonego zabiegu. To już na tym etapie należy podjąć odpowiednie kroki, aby zapewnić skuteczny proces dekontaminacji. Dekontaminacja to szereg następujących po sobie w określonej kolejności etapów:

- Dezynfekcja wstępna
- Mycie właściwe i dezynfekcja właściwa
- Kontrola jakościowa i ilościowa
- Pakietowanie z wyborem odpowiednich opakowań do metody sterylizacji.
- Etykietowanie
- Sterylizacja
- Przechowywanie

Zaleca się, aby wszystkie etapy dekontaminacji wyrobów medycznych były przeprowadzane w miejscu, w którym odbywa się sterylizacja. Dokumentację procesu w takim przypadku powinien stanowić protokół zawierający informacje dotyczące procesów mycia i dezynfekcji takie jak:

- rodzaj i stężenie preparatu myjącego (myjąco-dezynfekcyjnego)
- datę i godzinę przygotowania roztworu
- czas dezynfekcji
- nazwę i liczbę wyrobów lub zestawów
- identyfikację użytkownika oraz pracownika wykonującego mycie
- nazwę wskaźnika, jeżeli był użyty
- nazwę narzędzia poddanego kontroli pozostałości białkowych
- wyniki badania
- podpis osoby nadzorującej

Sterylizacja narzędzi stomatologicznych w gabinecie

Sterylizacja to proces technologiczny polegający na zniszczeniu wszystkich, zarówno wegetatywnych, jak i przetrwalnikowych form mikroorganizmów, żywych drobnoustrojów, posiadających zdolność do rozmnażania. Do zapewnienia maksymalnej kontroli jej przebiegu niezbędne są odpowiednie testy i akcesoria do sterylizacji  do okresowego sprawdzenia skuteczności procesu sterylizacji w autoklawie. Sterylizację w gabinecie stomatologicznym można kontrolować na podstawie następujących wskaźników: fizycznych (ciśnienie, temperatura, czas), chemicznych (zabarwienie pasków kontrolnych) oraz biologicznych (testy bakteriobójcze). Najczęściej wykorzystywaną metodą sterylizacji jest sterylizacja parą wodną pod ciśnieniem. 

Narzędzia poddawane procesowi sterylizacji muszą być idealnie czyste, suche, odpowiednio opakowane, w dobrym stanie technicznym, nie mogą być zakamienione lub zardzewiałe, powinny być luźno ułożone w komorze sterylizatora.  Doboru metody i parametrów sterylizacji należy dokonać na podstawie informacji dostarczonych przez producenta sprzętu medycznego. Gwarancję sterylności instrumentów w gabinecie zapewniają odpowiednie sporządzone procedury i zasady sterylizacji oraz dezynfekcji. Wśród nich uwzględnia się: przygotowanie narzędzi do sterylizacji, umieszczenie instrumentów w opakowaniu do sterylizacji, zasada układania pakietów w autoklawie, zasady otwierania pakietów po procesie sterylizacyjnym oraz odpowiednie dokumentowanie całego procesu.

Klasyfikacja Spaulding’a –  Jak klasyfikowane są narzędzia i sprzęt, który poddajemy sterylizacji?

Osoba odpowiedzialna za przeprowadzenie procesu dekontaminacji swoją pracę powinna rozpocząć od przeanalizowania stosowanego sprzętu oraz narzędzi pod kątem ryzyka według klasyfikacji Spaulding’a. Wszystkie narzędzia, które powodują naruszenie ciągłości tkanek, muszą przejść wszystkie etapy dekontaminacji. Za kategoryzację i analizę ryzyka odpowiada tutaj rodzaj wykonanego zabiegu. Stosowane narzędzia i sprzęt można podzielić na trzy grupy. W pierwszej grupie znajdują się instrumenty wysokiego ryzyka (krytyczne) – narzędzia kontaktujące z uszkodzoną skórą i błonami śluzowymi, które stosowane są w inwazyjnych chirurgicznych zabiegach, a należą do nich: nożyczki chirurgiczne, skalpel, hak chirurgiczny, kleszcze ekstrakcyjne czy dźwignie stomatologiczne. Narzędzia te należy poddać pełnemu dezynfekcji oraz sterylizacji. Kolejna grupa to przyrządy średniego ryzyka (półkrytyczne) – narzędzia w zastosowaniu rutynowym, które nie mają kontaktu z uszkodzoną skórą i błonami śluzowymi, przeznaczone głównie dla pacjentów z chorobami zakaźnymi. Należy je poddać sterylizacji lub samemu myciu i dezynfekcji jak w przypadku wysokiego poziomu. Przykładem takich narzędzi są lusterka czy nakładacze stomatologiczne. Następna grupa to grupa niskiego ryzyka (niekrytyczna) – narzędzia nigdy nie mają kontaktu z uszkodzoną skórą. W tej grupie sprzęt podlega dezynfekcji wstępnej, myciu i dezynfekcji właściwej średniego poziomu.

Dokładny wykaz procedur powinien być znany i dostępny dla każdego pracownika gabinetu stomatologicznego. Pomocne w tym przypadku są gotowe zestawy procedur higienicznych dla gabinetów, w skład których wchodzą również dodatkowe elementy, takie jak np. plany higieny, formularze, tabele dozowania.